Bosna i Hercegovina, zemlja koja je stoljećima bila raskršće civilizacija i kultura, danas se nalazi na prelomnici političkog i moralnog identiteta. Konsocijacijski modeli vlasti, koji se ovdje nameću kao rješenje za „mirno suživljenje“, u stvarnosti predstavljaju institucionalizaciju posljedica agresije, udruženog zločinačkog poduhvata (UZP-a) i genocida.
Umjesto da se na osnovu presuda međunarodnog i domaćih sudova, rezolucija UN, Evropskog parlamenta i svih silnih drugih dokumenata o Bosni i Hercegovini traže rješenja u skladu s evropskim standardima i vrijednostima, našoj zemlji se pokušava nametnuti jaram koji će je u narednih nekoliko desetina godina odvesti do konačne propasti. Fasada je reformska, a suština legalizacija etnopolitičkih osvajanja i etnoteritorijalnog omeđavanja tri državice u labavom savezu.
Prvi korak ka razumijevanju ovog fenomena jeste osvrt na samu prirodu konsocijacije. Taj koncept, koji u teoriji promovira proporcionalnu zastupljenost različitih etničkih grupa u vlasti, u praksi često postaje alibi za institucionalnu diskriminaciju i reprodukciju etničkih granica koje su nasilno nametnute tokom ratnih devedesetih. Kroz Daytonski mirovni sporazum, u Bosni i Hercegovini uveden je status quo koji mnogo više ide na ruku zagovornicima konsocijacije ili separacije.
Zbog toga Daytonski sporazum nije i nikada neće biti proveden do kraja, jer njegova primjena duboko je kontaminirana kompromisom sa etničkim čišćenjem i teritorijalnim podjelama. Umjesto da bude privremeno rješenje koje vodi ka uređenoj državi, dejtonska konstrukcija je postala (dugo)trajni okvir koji legalizira činjenice faktičkog stanja proizvedenog agresijom.
U tom kontekstu, etnoteritorijalno omeđavanje unutar Bosne i Hercegovine postaje ključni instrument političke manipulacije. Granice entiteta i kantona, kao i mehanizmi odlučivanja, direktno reflektuju ishod oružane agresije, genocida i UZP-a. Republika srpska i Federacija BiH, kao administrativni entiteti, nisu samo administrativne jedinice – one su institucionalizovani tragovi etničkog čišćenja i genocidnih politika.
Legalizacijom ovih granica kroz konsocijacijski sistem vlasti, uz dodatnu podjelu FBiH koja se planira početi iskonstruisanim Izbornim zakonom, međunarodna zajednica i domaći politički akteri ujedno potvrđuju i legitimizuju nepravdu počinjenu tokom rata.
UZP, odnosno udruženi zločinački poduhvat, nije samo pravni termin iz presuda Haškog tribunala, on je i svojevrsni empirijski okvir za razumijevanje politike etničkog razgraničavanja. Konsocijacija u BiH, kroz blokadu centralnih institucija i privilegiranje etničkih interesa nad građanskim, implicitno potvrđuje rezultate UZP-a – teritorijalnu podjelu, segregaciju, i trajnu institucionalnu diskriminaciju. Preciznije, tri etnohomogene i etnički čiste jedinice. Na taj način, demokratski principi postaju sekundarni, a etnički inženjering primarni cilj političkog sistema.
Jedan od najdramatičnijih aspekata ovakvog uređenja jeste ignorisanje pravde za žrtve genocida i drugih ratnih zločina. Srebrenica, Prijedor, Foča, Mostar, Vitez i mnogi drugi gradovi simboli su stradanja, ali i mjesta čije etničko preoblikovanje postaje normativni okvir za političku realnost. Konsocijacija ne samo da ne omogućava reparaciju ili reintegraciju pogođenih zajednica, već kroz institucionalnu etničku podjelu perpetuira nasilje u simboličkom i praktičnom smislu.
Pravda za žrtve, ukoliko nije integrisana u politički okvir, postaje puka retorika, dok konsocijacija postaje mehanizam kojim se nasilno stečene teritorijalne prednosti cementiraju u zakon.
Politički diskurs u BiH često se temelji na “etničkom ekskluzivitetu“, dok se prava građana tretiraju kao sekundarna. Ova retorika krije sistemsku nejednakost, etno postaje dominantni kriterij za političko sudjelovanje, dok se teritorijalne posljedice agresije legitimizuju kroz administrativne jedinice koje odražavaju etničku homogenizaciju. Naročito, barem trenutno, u entitetu Rs, čiji je veći dio etnički homogeniziran nakon etničkog čišćenja nesrpskog stanovništva.
Međunarodni akteri, od Ujedinjenih nacija do Evropske unije, često ističu stabilnost kao prioritet. Međutim, stabilnost koja se gradi na kompromisu sa zločinom i etničkim inženjeringom nije održiva, već latentno potiskuje društvene napetosti. To zagovaranje i potenciranje stabilnosti isred i nauštrb demokratije, te ljudskih prava je ništa drugo do maska prelazne faze, nakon koje se sada već evidentno priprema etnoteritorijalno omeđavanje, uz pravni okvir konsocijacije.
Epiog slučaja Kovačević vs. BiH možda je najbolje razotkrio namjere evropskih, britanskih i američkih diplomata i stratega za razgradnju Bosne i Hercegovine kroz konsocijaciju. Jer, apelacija Kovačevića, bude li usvojena u konačnici i potvrđena prvostepena presuda, razbija u temelju primjenu konsocijacije u Bosni i Hercegovini, pa u toj orbiti mogućnosti i treba tražiti razloge zašto su operativni zaključci umjesto konačne presude proizveli više pitanja nego odgovora, ali i pokazali da Sud Evropske unije nije otporan na političke manipulacije pravdom.
Da bi Bosna i Hercegovina izašla iz ovog začaranog kruga, potrebno je redefinisati pristup pitanjima rješavanja konačnog modela ustroja Bosne i Hercegovine. Barem na onoj strani koja se deklarativno zalaže ja jedinstvenu evropsku BiH, iako još nije definisala kako do toga doći. A definisanje bi moglo ići u pravcu preispitivanja i ukidanja etničkih blokada u parlamentima, osnaživanje građanskih prava i de-legitimaciju teritorijalnih posljedica agresije, genocida i UZP-a. Etnoteritorijalno omeđavanje ne smije postati norma, ono mora biti tretirano kao historijska činjenica koju demokratski procesi mogu i moraju prevazići. Jedino takav pristup može omogućiti tranziciju od legalizacije zločina ka društvenoj i političkoj pravdi i sistemu ustrojenom na takvim normama.
Zaključak je jasan, iako bolno jednostavan, konsocijacija u njenoj suštinskoj formi nije model mira, već model institucionalizovanog nasilja. Ona je, u najdirektnijem smislu, legalizacija posljedica agresije, udruženog zločinačkog poduhvata i genocida.
Etnoteritorijalno omeđavanje, koje se kroz ovaj model perpetuira, ugrožava ne samo integritet države, već i moralni temelj društva koje pretenduje da bude integracijama u saveze zasnovane na potpuno drugačijim temeljima. Transformacija dejtonskog modela Bosne i Hercegovine ka centralizovanoj i demokratskoj državi ostaje ključni najveći izazov pred Bosnom i Hercegovinom, prvenstveno onim strukturama koje se zalažu za njenu suverenost i cjelovitost. Naspram toga je pokušaj nametanja konsocijacskog uređenja.
Ako se ovaj izazov ne prepozna i ne adresira, država će ostati zarobljena u strukturi koju je stvorilo nasilje, a generacije koje dolaze bit će lišene šanse da izgrade društvo koje priznaje i ispravlja nepravdu
Konsocijacija, dakle, ima bit posmatrana kao ogledalo efektuiranja zločina, a to je već u definiciji problema neprihvatljivo i razlog za uzbunu, jer je konačni epilog raspad Bosne i Hercegovine.
(NAP)
