Profesor Enver Halilović piše za Istragu: Doktrina Srpski svet je kopija i strateški instrument doktrine Ruski svijet

“Takva mješavina stanovništva, čitave regije s ruskom većinom; koliko je ljudi koji ne mogu izabrati između dva naroda, koliko je ljudi mješovite nacionalne pripadnosti, koliko je mješovitih brakova koji se do sada nisu smatrali mješovitim. U većini regija, ne postoji ni najmanji nagovještaj netrpeljivosti između Ukrajinaca i Rusa”, kaže Solženjicin.

Sve to se, kako kaže, u potpunosti odnosi i na Bjelorusiju.

U naprijed spomenutom eseju Obnova Rusije, Solženjicin istovremeno kritizira sovjetsku ambiciju Rusa da nametnu svoju dominaciju nad ne-ruskim narodima rekavši da će to

U tom kontekstu pozvao je na hitno raskidanje veza sa tri Baltičke države, Moldavijom i tri države Sjevernog Kavkaza, te sa svim centralnoazijskim državama, izuzev Kazahstana, s kojim treba zadržati savez, jer u njemu živi značajan procenat Rusa, Ukrajinaca i drugih neturkmenskih naroda. Rusija nema dovoljno snage da kontrolira čitavo nekadašnje Rusko carstvo, ni cijeli prostor nekadašnjeg SSSR-a, a pokušaji da to održi samo će

ubrzati naše uništenje, smatra Solženjicin.

Solženjicin je samozadovoljno poželio centralnoeuropskim državama bivšeg sovjetskog bloka svako dobro dodavši da Rusija ne može priuštiti da ih obskrbljuje prirodnim resursima.

Radujemo se uspjesima država srednje Europe, neka žive i napreduju u slobodi, piše on i dodaje: “I neka plate sve u skladu sa cijenama na svjetskom tržištu”.

Događaji u Ukrajini, krajem 2013. i početkom 2014. godine vrlo jasno pokazuju praktičnu manifestaciju Solženjicinovih ideja države Rusije kao unije Ruskog naroda. Sa Ukrajinom su naši zapadni partneri prešli granicu … Na kraju, bili su potpuno svjesni da u Ukrajini i na Krimu žive milioni Rusa, obrazložio je Putin svoju invaziju juga Ukrajine. Ubrzo nakon njega, njegov sekretar za odnose sa javnošću Dmitri Peskov, komentarišući rusku okupaciju Krima, kazao je (7. 03. 2014.) da je Putin garant sigurnosti ruskog sveta. Na taj način, koncept ruskog sveta postao je osiguran, a postsovjetske državne granice definirane su kao čisto uslovne i formalne. Paralelno s ovom promjenom zvanične politike, Moskva je prvi put, od pada Sovjetskog Saveza, odlučno i djelotvorno branila interese Rusa izvan Rusije. Zadovoljstvo Kremlja blagostanjem etničkih Rusa u susjednim državama postalo je najvažniji uslov nepovredivosti njihovih granica. Kremlj, od drugog mandata Putina (2005.), aktivno podržava glasno političko opredjeljenje Ruske dijaspore koja se identificira kao politički predstavnici ruskog sveta i pruža joj kulturnu, obrazovnu, materijalnu i svakovrsnu tzv. humanitarnu pomoć, ako se traži od Moskve. U novembru 2015. godine, Putin je na petom Svjetskom kongresu sunarodnika[1] koji žive u inostranstvu objavio da je ponovno ujedinjenje Krima i Sevastopolja sa Rusijom postalo važan faktor u konsolidaciji Rusa u inostranstvu i čitavog ruskog sveta.

Za savrenmenu rusku postsovjetsku politiku bilo je veoma bitno pitanje mogućnosri da se Kazahstan udalji od Ruske Federacije nakon odlaska s vlasti doskorašnjeg predsjednika Nursultana Nazarbajeva, ono što se desilo u Gruziji (2003.), gdje je izvedena Ružičasta revolucija pobjedom na izborima prozapadno orijentiranog američkog studenta Mihaela Sakašvilija i što se dogodilo u Ukrajini (2005.) gdje je izvedena  Narandžasta revolucija pobjedom zapadno orijentiranog Viktora Juščenka za njenog predsjednika. Ruski predsjednik Vladimir Putin je više puta naglasio značaj Kazahstana kao pouzdanog saveznika Rusije i pohvalio njegovog višedecenijskog predsjednika Nursultana Nazarbaeva (od 1989. – 2020.)[1]  kao mudrog vođu koji je posvećen dobrobiti svoje zemlje. Smatrao ga je čak jednim od možda najsposobniji lidera svih  postsovjetskih država, jer je postigao potpuno jedinstvenu stvar. On je stvorio državu na teritoriju na kojem nikada nije postojala nikakva država. Kazahstanci nikad do sada nisu imali svoju državu. On ju je stvorio. U tom smislu on je na post-sovjetskom prostoru apsolutno jedinstvena osoba, smatra Putin. Kazahstanci su uvidjeli prednosti ostanka na velikoruskom prostoru, kaže Putin, i zbog toga uvažavaju Rusku ideju avroazije.[2] Kao što je ideja ruskog svetaobjedinjenje svih Rusa u Rusku uniju, Ruske Federacije, Ukrajine, Bjelorusije i onih dijelova Kazahstana u kojima su većina etnički Rusi, tako je i ideja srpskog sveta objedinjenje svih Srba, Srbije, RS, tzv. etničkih srpskih prostora: Kosova, Crne Gore, Hrvatske i Makedonije. U najvišim državnim krugovima Ruske Federacije, ali i u brojnim knjigama iz historije, diplomatije, kao i medijima, od kraja XX. i početka XXI. stoljeća prisutna je ocjena da je Srbija strateški partner Rusije na Balkanu. Rusija preko Srbije teži da ostvari regionalni, ali i širi politički uticaj. U tom kontekstu treba sagledavati i rusko viđenje odnosa Srbije i bosanskohercegovačkog entiteta RS, odnosno rusku podršku njegovog održanja i jačanja kao potencijalnog prostora za širenje svog uticaja na Balkanu, uticaja na EU, a posebno kao tzv. crvenu liniju daljeg širenja NATO-a na Balkanu. Imajući sve to u vidu, vrlo je evidentno, s jedne strane, da je srpski svet kopija, a s druge strane, instrument ruskog sveta za prostor zapadnog Balkana i suprotstavljanje daljem širenju EU, posebno NATO-a. Ono što znači ruski svet za istočnu Evropu to znači srpski svet za zapadni Balkan. 

Fond Ruski svijet

Ukazom Putina (2007.) formiran je Fond Ruski svet. Svrha formiranja Fonda je zaštita ruskih nacionalnih vrijednosti, ruskog jezika, ruskog pravoslavlja i ruskog historijskog pamćenja. Za djelatnost i rad Fonda zaduženi su neposredni realizatori najužeg dijela ruske politike na najvišem stupnju, izaslanik administracije predsjednika RF, ministar spoljnih poslova i ministar obrazovanja. Budući da je prilikom osnivanja bilo jasno da je Fond instrument političkog uticaja Ruske Federacije, tadašnji patrijarh moskovski i cijele Rusije, Kiril, osjetio je potrebu da kaže da Fond “nije instrument političkog uticaja Ruske Federacije”, ali je, tom prilikom, u isto vrijeme, nominirao narode na koje se odnosi djelatnost Fonda i objasnio zašto se rad Fonda odnosi na njih. Rekao je da se rad Fonda odnosi, ne samo na Ruse, već i Bjeloruse i Ukrajinace. Ovi narodi, kako je naglasio, imaju jednu duhovnu kulturu, on ju je nazvao ruskom kulturom. Njihova kultura je jedna, ruska, jer svi oni govore ruskim kao maternjim jezikom, imaju rusku pravoslavnu vjeru i rusko historijsko pamćenje. Zbog toga oni čine i pripadaju jednom, ruskom svijetu. Kiril, je tom prilikom pozvao Bjeloruse i Ukrajince kao narode ruske kulture da se uključe u djelatnosti Fonda Ruski svijet, jer samo tako mogu da “odbrane svoje duhovne, kulturne, civilizacijske interese u svijetu koji se globalizuje”.  Narodi koji imaju rusku kulturu, koji njoj pripadaju, čine ruski svijet. Dakle, patrijarh moskovski i cijele Rusije Kiril, precizno je odredio s obzirom na djelatnost Fonda Ruski svijet da je pojam Ruski svijet kulturološkog karakter koji podrazumijeva jedan, ruski, jezik, jednu, rusku, pravoslavnu vjeru i jedno historijsko pamćenje, da taj svijet čine Rusi, Blelorusi i Ukrajinci i da Ruski svijet u svjetskoj tendenciji globalizacije predstavlja instrument njihovog opstanka.
Doktrina ruskog svijeta ima hegemonistički politički karakter. Ona je, s jedne strane, gruba negacija posebnosti nacionalnog identiteta Bjelorusa i Ukrajinaca, a time, s druge strane, i političkog suvereniteta i identiteta Bjelorusije i Ukrajine kao njihovih nacionalnih država. Negacija izvanruskog nacionalnog identiteta Ukrajinaca i Bjelorusa je prvi, ali ključni korak negacije Bjelorusije i Ukrajine kao njihovih država. Prvo se svojataju narodi, a potom njihove države na način da se negacija posebnosti Bjelorusa i Ukrajinaca stavlja u prvi plan da bi se iztoga izvelo pravo na prisvajanje njihovih država. Napad na državu kao međunarodni subjek je međunarodna krivica, dok napad na nacionalnu kulturu nije. Kulturne negacije naroda mogu dugo trajati kao teorijsko neslaganje, kao spor s elementima tzv. verbalnog delikta, te po automatizmu ne proizvodi nikakvu međunarodnu reakciju. Nakon negiranja kulturnog identiteta naroda proizvodi se kao normalan prirodan tok razvoja stvari negacija njegovog prava na svoju državu.

U kulturološkoj doktrini ruski svijet sadržana je teorija nacije kao duhovne zajednice, duhovne tvorevine. Ruska nacija je duhovna, kulturna zajednica zasnovana na ruskom jeziku, pravoslavnoj vjeri i ruskoj historiji. Ti duhovni kulturni osnovi ruske nacije su istovremeno i dulturno kulturni osnovi bjeloruskog i ukrajinskog naroda, te zbog toga oni nemaju osnov samostalnog političkog organizovanja  svojih samostalnih država. Za sve narode jedne kulture, u ovom slučaju ruske kulture potrebna je i nužna samo jedna njihova zajednička država, Rusija. “Ruska ideja”, pojam kojeg je uveo ruski književnik F.M. Dostojevski, “temelji se na hrišćanskom pogledu na svijet i konceptu sabornosti”.

Doktrina ruski svijet s ovakvim sadržajem je nužno agresivna i hegemonistička. Njom se proizvodi pravo na uništenje država spornog nacionalno kulturnog identiteta ili, u nešto boljoj varijanti, svodi na pravo na ograničen nivo i oblik njihovog suvereniteta i integriteta. Ona se zasniva na prekograničnom kulturnom identitetu i jedinstvu, te na osnovu toga proizvodi raznovrsne međudržavne sporove različitog intenziteta, uključujući i agresiju.

Nakon raspada SSSR-a nestao je jedan oblik ruske imperije. S njenim raspadom došlo je do političkih podjela ruskog naroda po novo nastalom državnom principu. To je proizvelo ruski politički osjećaj, odmah poslije Jeljcinovoe vlasti, da je raspad SSSR-a tragičan politički događaj koji je razjedinio ruski narod. S ekonomskim i vojnim jačanjem RF u prvom mandatu Putina razvija se i jača ideja potrebe povratka razbijenog jedinstva ruskog naroda. Ruski sunarodnici koji su ostali da žive u novim državama počeli su izazivati sažaljenje kod Rusa u RF zbog navodnog ugrožavanja njihovog statusa, posebno u pogledu praktične primjene ruskog jezika u svakodnevnoj međugrađanskoj komunikaciji. Kao pripadnici hegemonog naroda sovjetskog jedinstva svaki politički incident su tumačili i sagledavali kao narušavanje svog političkog statusa. Pred RF se postavilo, vještački ili prirodno, svejedno je, pitanje rješavanja položaja Rusa izvan granica RF. To pitanje je dobilo prioritet u vanjskoj bilateralnoj politici RF sa državama bivšeg SSSR-a.. Kao jedno od rješenja, ne jedino, bilo je davanje prava Rusima iz iz tih država na doseljenje u RF, uz dobijanje ruskog državljanstva i s tim u vezi svih drugih prava. Poseban politički akcenat stavljen je na položaj Rusa u centralno evropskim i Baltičkim zemljama koje su se vrlo brzo nakon izlaska iz SSSR-a politički orijentirale na članstvo u EU. U tim političkim okolnostima formiran je Fond ruski svijet (2007.). Početkom 2013. godine Putin je svojim ukazom proglasio 2014. godinu kao “Godinu kulture”, nije je nazvao godinom ruske kulture, ali je u osnovi “Godine kulture” bila naglašena ruska kultura, njen značaj i veličina, s jedne, te potreba njenog očuvanja i jačanja, s druge strane. U martu mjesecu “Godine kulture” (2014.) RF je izvršila aneksiju Krima i dala potpunu podršku proruskim separatistima Donjecka i Luganjska da formiraju, proglase i izvedu izvan pravnog suvereniteta Ukrajine svoje separatističke republike. Veoma je karakteristično Putinovo obrazločenje okupacije Krima i objašnjenje njegovog ruskog karaktera. Pred poslanicima Dume Putin je (18. 03.2014.)  je utvrdio da je ruski narod “jedan od najvećih, ako ne najveći podijeljeni narod na svijetu”, da je to stanje izazvano raspadom SSSR-a. Ovu Putinovu ocjenu parafrazirao je i upotrijebio  A. Vulin na srpski svet; Srbi danas žive podijeljeni u više država i zato je zadatak njegove generacije da ujedini sve Srbe u okrućenju sa Srbijom. Vrlo je karakteristično Putinovo obrazloženje zašto je aneksija Krima opravdana i razumljiva. “Na Krimu je sve prožeto našom zajedničkom historijom i sve nas ispunjava ponosom. Ovdje je drevni Hersones, gdje je kršten sveti knez Vladimir. Njegov duhovni podvig, primanje pravoslavlja, predodredilo je ukupnu kulturnu, vrijednosnu, civilizacijsku osnovu koja je zajednička narodima Rusije, Ukrajine i Bjelorusije”, kazao je Putin. Ne znamo da li mu je ovo objašnjenje jedinstva Ruske, Ukrajinske i Bjeloruske kulture napisao patrijarh moskovski icijele Rusije Kiril, ali je vrlo interesantno da predsjednik jedne, nominalno, sekularne države obrazlaže kulturni, vrijednosni, civilizacijski osnov Krima činjenicom da je na njemu kršten sveti knez Vladimir. Ova teokratska poruka Putina ukazuje nam na sljedeće postavke: (1) krštenje kneza Vladimira je “duhovni podvig” koji se dogodio na Krimu; (2) Krim je sveta pravoslavna zemlja; (3) kulturni, vrijednosni, civilizacijski osnov Rusije, Bjelorusije i Ukrajine je pravoslavlje, zato je Krim njihova “zajednička historija”;  (3) pravoslavlje je ono što ove narode čini jedinstvenim i zato Krim u njemu zauzima posebno značajno mjesto; (4) knez Vladimir je svetac (za predsjednika sekularne države). (5) Ruse, Bjeloruse i Ukrajince “ispunjava ponos” na Krim. Za aktuelne ruske ideologe, ruska aneksija Krima simbolički označava “momenat urušavanja američke dominacije i nastanka novog, multipolarnog svijeta”; američki unipolarni svijet uspostavljen padom Berlinskog zida srušen je ruskom okupacijom Krima. Svojim višegodišnjim upravljanjem Rusijom Putin je izgradio specifišan sistem upravljanja koji se naziva putinizam. Prema Sajmon Sibag  Montefjore, putinizam je ujedinjenje višestoljetne ruske tradicije, “autoritarnosti Romanovih, pravoslavlje, ruski nacionalizam, drugarski kapitalizam i sovjetsku birokratiju”.[1]Sagledavanjem sadržaja Putinovih političkih poruka povodom aneksije Krima, ali ukupnih međusobnih odnosa savremene ruske države i Ruske pravoslavne crkve zapaže se jedna vrlo karakteristična “asimetrička simfonija između RPC i

. Velikosrpska etnocentrička doktrina danas, srpski svet

Aktualna doktrina srpskog sveta odnosa Srbije i Srba u državama u okruženju je kopija Putinove doktrine ruskog sveta. Njena platforma je ideološka konstrukcija o ugroženosti i opasnosti po Srbe u državama u okruženju nastalim nakon raspada SFRJ. Doktrina srpskog sveta ima pravno političku izvedbu u Strategiji za očuvanje i jačanje odnosa matične države i  Srba u regionu[1],  dokumentu kojeg je usvojila Vlada Srbije Borisa Tadića (januar 2011.), a čija izrada je trajala gotovo dvije godine. U povodu njenog usvajanja, ondašnji ministar za dijsporu je istakao da nikada više naši ljudi u svetu ne smeju biti tretirani kao politički protivnici, a Srbi u regionu nikada više ne smeju biti zloupotrebljavani u dnevnopolitičke svrhe. Svi moramo da se zamislimo nad činjenicom da 40 odsto naših ljudi živi van granica naše zemlje, da izvučemo pouke iz prošlosti i da više nikada ne dozvolimo da u Srbiji preovlada politika koja podstiče ljude da iz nje odlaze. Strategija (2011.) je novi oblik Memoranduma velikosrpske ideologije onog tipa kakav je bio Memorandum SANU (1986.).Duhovni tvorac najnovije velikosprske doktrine srpskog sveta je Dobrica Ćosić i njemu blizak krug ljud SANU. Rat u Bosni, srpski ideološko politički stratezi tretiraju isključivo borbom srpskog naroda za oslobođenje.[1] U svrhu dokaza te neistine skoncentrisana je velika intelektualno sigurnosna energija na fabrikovanju slučajeva koji su u funkciji relativizacije srpske odgovornosti za rat u Bosni (1992.-1995.). Dobrica Ćosić, uz brojne druge, bio je jedan od najaktivnijih u promovisanju takvog pristupa postratnoj situaciji u BiH. Nekoliko puta je izrekao skoro isti stav: Borba za istinu u prošlosti, borba za istinu u bosanskom ratu, otpor markalizaciji i srebrenizaciji bosanskog rata i saznanja istine o njemu koju su sakrile velike sile i  islamski faktori. Mislim da je RS poslednja odbrana srpske istine, srpske demokratije i srpskog prava na opstanak.[2]

Odnos Srbije prema Srbima i državama u su­sjedstvu u kojima žive Srbi narušava međudržavne odnose u regionu, ali i unutrašnje političke odnose unutar tih država između srpskog naroda i drugih naroda koji s njima žive, s jedne, i njihovih domicilnih država, s druge strane.  Na navedenu Strategiju Vlade Srbije prvi su reagirali i od nje se distancirali politički predstavnici Srba u Hrvatskoj, tražeći od Srbije da im tako ne pomaže.

Veoma oštre reakcije stigle su iz Crne Gore. U njima se naglašava da se Strategijom nekadaš­nja Miloševićeva deviza ’svi Srbi u jednoj državi’ volšebno pretvorila u nekakav Tadićev rimejk, nešto u stilu ’više država a Srbi da upravljaju’. Nakon što je Vlada Crne Gore uputila i zvaničan demarš Vladi Srbije ističući da Strategija predstavlja direktno miješa­nje Srbije u unutarnje stvari Crne Gore te da je u pot­punoj suprotnosti sa temeljnim principima do­brosusedskih odnosa, Vlada Srbije je, u međuvremenu, izbrisala iz Stra­tegije zahtev o konstitutivnosti srpske zajed­nice u Hrvatskoj i o konstititivnosti Srba u Crnoj Gori. Sva Strategija se usmjerila primarno na Bosnu, na tzv. pomoć RS, ma šta to značilo. Strategija ističe da bi Republikа Srpskа trebаlo dа predstаvljа nаjvаžniju oblаst interesа i jedаn od držаvnih i nаcionаlnih spoljnopolitičkih prioritetа Republike Srbije… Sva ministarstva Srbije su dobila vrlo određene zadatke i obaveze. Republika Srpska bi trebalo da predstavlja najvažniju oblast interesa i jedan od državnih i nacionalnih spoljnopolitičkih prioriteta Republike Srbije. (…) Uz zalaganje za dosledno sprovođenje Dejtonskog sporazuma, neophodno je pomoći i podstaći napredak Republike Srpske i njenih institucija. Ministarstvo spoljnih poslova trebalo bi da na svaki način diplomatski podrži napore za opstanak Republike Srpske  i u zaštitu uzme njena prava pred EU, SAD, SE, OEBS i UN. Neophodno je da nadležna ministarstva omoguće da svi građani Republike Srpske koji to žele dobiju i srpsko državljanstvo.